Trung Quốc có đủ sức cung cấp năng lượng sạch cho cả thế giới?

Trung Quốc đang dẫn dắt cuộc cách mạng năng lượng sạch toàn cầu như thế nào?

Cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu đang bước sang một giai đoạn mới. Thay vì phụ thuộc vào những cam kết chính trị dài hạn hay các vòng đàm phán khí hậu kéo dài, thế giới đang chứng kiến một cuộc cách mạng công nghệ xoay quanh năng lượng sạch giá rẻ. Trong làn sóng chuyển dịch đó, Trung Quốc nổi lên như quốc gia dẫn đầu với lợi thế vượt trội về điện mặt trời, điện gió, pin lưu trữ và xe điện.

Sự phát triển nhanh chóng của các công nghệ sạch đang làm lung lay giả định lâu nay rằng nhiên liệu hóa thạch là nền tảng không thể thay thế của tăng trưởng công nghiệp. Đồng thời, nó cũng đặt ra câu hỏi then chốt: quốc gia nào đang thực sự dẫn dắt cuộc chiến khí hậu?

Trung Quốc đạt “điểm bứt phá” trong sản xuất năng lượng sạch

Theo phân tích của tổ chức tư vấn năng lượng Ember, Trung Quốc đã tiến đến một cột mốc quan trọng trong chuyển dịch năng lượng. Năng lực sản xuất điện mặt trời của nước này hiện cao hơn khoảng 65% so với nhu cầu toàn cầu theo lộ trình phát thải ròng bằng 0 do Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) đề xuất.

Điều này đồng nghĩa với việc Trung Quốc có thể sản xuất đủ tấm pin mặt trời để đáp ứng mục tiêu Net Zero toàn cầu vào năm 2050. Không chỉ phục vụ nhu cầu trong nước, công suất dư thừa cho phép Trung Quốc trở thành “nhà cung cấp năng lượng sạch” cho phần lớn thế giới.

Bên cạnh đó, chi phí sản xuất ngày càng giảm khiến các sản phẩm công nghệ sạch như pin mặt trời, xe điện và hệ thống lưu trữ năng lượng trở nên rẻ hơn bao giờ hết – yếu tố then chốt thúc đẩy người tiêu dùng và các quốc gia chuyển đổi nhanh hơn.

Khoảng cách ngày càng lớn giữa các quốc gia trong chuyển dịch năng lượng

Việc triển khai công nghệ sạch với tốc độ khác nhau đang tạo ra khoảng cách rõ rệt giữa các quốc gia. Trong khi nhiều nước vẫn phụ thuộc vào khai thác và đốt nhiên liệu hóa thạch, không ít nền kinh tế đang phát triển lại đi nhanh hơn trong chuyển dịch năng lượng.

Theo Ember, hai phần ba các nước đang phát triển hiện đã vượt Mỹ về tỷ trọng điện mặt trời trong cơ cấu nguồn điện. Các quốc gia như Nam Phi, Pakistan, Chile… đang tận dụng điện mặt trời và điện gió để đáp ứng nhu cầu điện giá rẻ, ổn định và ít phát thải.

Ngược lại, Mỹ – dù là nhà khai thác dầu lớn nhất thế giới – lại có nguy cơ chậm chân trong cuộc đua năng lượng tương lai khi tiếp tục ưu tiên nhiên liệu hóa thạch và thu hẹp các chính sách hỗ trợ năng lượng tái tạo.

“Địa lý năng lượng mới” nghiêng về các thị trường mới nổi

Các chuyên gia cho rằng giả định truyền thống – các nước giàu đi đầu trong năng lượng sạch rồi hỗ trợ các nước đang phát triển – đang bị đảo ngược. Hiện nay, nhiều quốc gia thuộc “Nam bán cầu” đang chuyển dịch nhanh hơn do nhu cầu cấp thiết về điện giá rẻ và lợi thế tự nhiên.

Khoảng 80% dân số thế giới sống tại các khu vực có nhiều nắng, rất phù hợp để phát triển điện mặt trời. Điều này khiến bản đồ năng lượng mới ngày càng nghiêng về các thị trường mới nổi, nơi các dự án điện mặt trời và điện gió có thể triển khai nhanh với chi phí thấp.

Xu hướng này cho thấy nhiều nước đang “nhảy cóc” giai đoạn phát triển dựa vào dầu khí mà các nền kinh tế phương Tây từng trải qua.

Vai trò của Trung Quốc và bài toán lựa chọn của thế giới

Theo các chuyên gia chính sách khí hậu, động lực lớn nhất thúc đẩy các nước đang phát triển lựa chọn công nghệ sạch Trung Quốc không phải chính trị, mà là lợi ích kinh tế. Các quốc gia này đơn giản chọn những sản phẩm rẻ hơn, hiệu quả hơn – và phần lớn đến từ Trung Quốc.

Trong khi đó, nhiều nước giàu lại áp thuế và dựng rào cản thương mại với pin mặt trời, xe điện Trung Quốc. Cách tiếp cận này bị đánh giá là khiến các nước phương Tây thất bại kép: vừa không giảm được chi phí năng lượng, vừa không đạt mục tiêu cắt giảm phát thải.

Với vị thế thống trị trong chuỗi cung ứng công nghệ sạch – từ sản xuất xe điện đến kiểm soát khoáng sản quan trọng cho pin – Trung Quốc trở thành yếu tố mà không quốc gia nào có thể né tránh nếu vẫn nghiêm túc với cam kết giảm phát thải.

Dẫn dắt bằng kinh tế thực thay vì ngoại giao khí hậu?

Trong bối cảnh vai trò ngoại giao khí hậu toàn cầu có nhiều biến động, đóng góp lớn nhất của Trung Quốc hiện nay được cho là nằm ở nền kinh tế thực: sản xuất và xuất khẩu công nghệ sạch quy mô lớn, giá rẻ.

Thực tế cho thấy, một tấm pin mặt trời mang lại lợi ích lâu dài cho người dùng và xã hội – nguồn điện sạch, chi phí thấp – trong khi biên lợi nhuận của nhà sản xuất lại khá mỏng. Điều này càng nhấn mạnh vai trò của công nghệ sạch như một động lực phát triển, chứ không chỉ là công cụ chính trị.

Ai nắm công nghệ sạch, người đó dẫn dắt cuộc chơi

Cuộc chiến khí hậu toàn cầu đang dần rời xa các tuyên bố mang tính biểu tượng để bước vào cuộc cạnh tranh về công nghệ và chi phí. Trong bối cảnh thế giới buộc phải giảm phát thải, câu hỏi không còn là “có hợp tác với Trung Quốc hay không”, mà là hợp tác theo cách nào.

Một điều đang ngày càng rõ ràng: ai làm chủ công nghệ năng lượng sạch giá rẻ, người đó sẽ dẫn dắt tương lai năng lượng toàn cầu – và hiện tại, Trung Quốc đang đi trước phần còn lại của thế giới.