Điện mặt trời mái nhà tại khu công nghiệp: Tiềm năng lớn nhưng còn nhiều rào cản

Mặc dù được đánh giá là một trong những giải pháp quan trọng cho chuyển dịch năng lượng xanh, điện mặt trời mái nhà (ĐMTMN) tại các khu công nghiệp (KCN) hiện vẫn đối mặt với nhiều rào cản về hạ tầng, cơ chế và tài chính, khiến tốc độ triển khai chưa tương xứng với tiềm năng.

Điện mặt trời – “hộ chiếu xanh” của doanh nghiệp KCN

Tại hội thảo tham vấn “Chiến lược phát triển năng lượng sạch và khung đầu tư cho các khu công nghiệp cấp tỉnh” do Bộ Tài chính phối hợp với Văn phòng Dịch vụ dự án của Liên Hiệp Quốc tổ chức tại TP HCM ngày 23-12, nhiều chuyên gia nhận định điện mặt trời vẫn còn dư địa phát triển rất lớn trong các KCN.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Chủ tịch Hiệp hội Năng lượng Việt Nam, cho rằng chuyển dịch xanh hiện nay không chỉ là trách nhiệm môi trường mà đã trở thành “hộ chiếu” để doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Các tập đoàn đa quốc gia ngày càng yêu cầu cao về sử dụng năng lượng tái tạo, truy xuất nguồn gốc carbon và tiêu chuẩn phát triển bền vững đối với các đối tác sản xuất trong KCN.

ảnh: https://drive.google.com/file/d/1kBi2x0kt9QIl0W1tCUjnZ1zQTCVhDCTp/view?usp=sharing 

Tỷ lệ lắp đặt điện mặt trời mái nhà còn rất thấp

Tuy nhiên, thực tế cho thấy mức độ khai thác ĐMTMN tại các KCN hiện còn khá khiêm tốn. Tại khu vực miền Nam và miền Trung, tỷ lệ diện tích mái nhà xưởng có khả năng lắp đặt điện mặt trời mới đạt khoảng 15% – 20%. Trong đó, phần diện tích thực sự được đưa vào khai thác chỉ chiếm khoảng 5% – 7%, thấp hơn nhiều so với kỳ vọng.

Một trong những rào cản lớn nhất là thiếu hệ thống lưu trữ năng lượng bằng pin (BESS), khiến điện mặt trời sản xuất ra không được sử dụng hiệu quả, đặc biệt trong các khung giờ thấp điểm hoặc khi phụ tải không đồng bộ với thời gian phát điện.

Cần chiến lược phát triển linh hoạt theo vùng miền

Theo ông Nguyễn Anh Tuấn, tiềm năng phát triển ĐMTMN tại KCN không phân bổ đồng đều giữa các vùng:

• Miền Nam có lợi thế lớn về bức xạ mặt trời và tập trung nhiều KCN quy mô lớn

• Miền Bắc dù bức xạ thấp hơn nhưng lại sở hữu nhiều KCN gắn với cảng biển và chuỗi logistics

• Miền Trung có tiềm năng đáng kể nhưng chịu ảnh hưởng của thời tiết khắc nghiệt cục bộ, đòi hỏi giải pháp kỹ thuật và thiết kế phù hợp

Vì vậy, chiến lược phát triển điện mặt trời mái nhà cần được phân vùng linh hoạt theo đặc thù từng địa phương, thay vì áp dụng một mô hình chung cho cả nước.

Rào cản lớn từ cơ chế, pháp lý và tài chính

Ngoài yếu tố kỹ thuật, rào cản lớn hiện nay nằm ở hệ thống quy chuẩn và khung pháp lý. Quy hoạch và thiết kế KCN chưa dành quỹ đất phù hợp cho hạ tầng năng lượng tái tạo và lưu trữ. Các đơn vị bán lẻ điện theo mô hình khu, cụm hiện chưa được phép mua trực tiếp điện từ nguồn năng lượng tái tạo.

Đặc biệt, khung pháp lý cho hệ thống lưu trữ điện mặt trời (BESS) vẫn còn thiếu và chưa rõ ràng, gây tâm lý e ngại cho nhà đầu tư. Các quy định liên quan đến xử lý pin lưu trữ khi hết vòng đời và rủi ro an toàn môi trường cũng chưa được ban hành đầy đủ.

Bên cạnh đó, doanh nghiệp nhỏ và vừa trong KCN thường hạn chế về năng lực tài chính, khó đầu tư trực tiếp các hệ thống ĐMTMN và lưu trữ quy mô lớn.

KCN xanh, KCN sinh thái vẫn vướng nhiều điểm nghẽn

Ở góc độ quản lý địa phương, ông Phạm Bình An, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM, cho biết thành phố đã xác định định hướng chuyển đổi KCN theo mô hình sinh thái, trong đó thí điểm tại 5 KCN và khu chế xuất.

Tuy nhiên, quá trình triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn do:

• Hệ thống văn bản pháp lý về KCN xanh, KCN sinh thái còn thiếu và chưa đồng bộ

• Biểu giá điện cho năng lượng tái tạo chưa đủ ổn định và hấp dẫn, khiến nhà đầu tư e ngại triển khai dài hạn

• Hạ tầng dữ liệu trong KCN thiếu đồng bộ, chi phí đầu tư ban đầu cao

• Thiếu mô hình tài chính phù hợp và nguồn nhân lực số cho chuyển đổi xanh

Cần sớm tháo gỡ điểm nghẽn để khai thác tiềm năng

Theo các chuyên gia, nếu không sớm tháo gỡ các rào cản về cơ chế, hạ tầng và tài chính, mục tiêu phát triển điện mặt trời mái nhà gắn với KCN sinh thái sẽ khó đạt được, dù tiềm năng là rất lớn.

Việc hoàn thiện khung pháp lý, bổ sung cơ chế cho lưu trữ năng lượng, cùng với các mô hình tài chính linh hoạt sẽ là chìa khóa để thúc đẩy ĐMTMN trở thành trụ cột của quá trình chuyển dịch năng lượng xanh trong các khu công nghiệp Việt Nam.